Rilpivirin là thuốc điều trị HIV được chấp thuận sử dụng tại Hoa Kỳ từ tháng 5/2011 dưới tên Edurant. Trong quy trình tổng hợp rilpivirin, 2-nitromesitylen là một chất trung gian quan trọng, chưa được đánh giá về độ tinh chế do tính chọn lọc của phản ứng. Bên cạnh đó, việc kiểm tra chất lượng sản phẩm cũng như các nguyên liệu đầu vào cho các giai đoạn sản xuất là yêu cầu bắt buộc trong hồ sơ đăng ký nguyên liệu làm thuốc tại Việt Nam. Mục tiêu nghiên cứu: Tổng hợp và tinh chế được 2-nitromesitylen đạt độ tinh khiết cao bằng phản ứng nitro hóa mesitylen với tác nhân mới. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Tổng hợp 2-nitromesitylen bằng phản ứng nitro hóa mesitylen với tác nhân acylnitrat (acetylnitrat), khảo sát một số yếu tố ảnh hưởng đến sự chọn lọc của phản ứng. Xác định cấu trúc sản phẩm bằng phương pháp phổ IR, MS, ¹H-NMR và ¹³C-NMR; đánh giá độ tinh khiết bằng sắc ký lớp mỏng, nhiệt độ nóng chảy và sắc ký lỏng hiệu năng cao (HPLC). Kết quả: Nitro hóa mesitylen bằng tác nhân mới acetylnitrat (hỗn hợp acid nitric 65% trong anhydrid acetic) ở quy mô 2 g/mẻ cho hiệu suất đạt 95,6%. Các dữ liệu về nhiệt độ nóng chảy, phổ IR, MS, ¹HNMR, và ¹³C-NMR đã khẳng định chính xác cấu trúc sản phẩm. Tối ưu hóa tỷ lệ mol acetylnitrat : mesitylen (1,4:1,0) và nhiệt độ phản ứng 5-15 °C để nâng quy mô tổng hợp, tinh chế 30 g/mẻ cho hiệu suất ổn định 93,9%. Thiết lập được các điều kiện mới cho phương pháp HPLC, khẳng định độ tinh khiết của sản phẩm đạt 99,37%. Kết luận: Đã tổng hợp và tinh chế được 2-nitromesitylen đạt độ tinh khiết 99,37% (HPLC) bằng phản ứng nitro hóa mesitylen với tác nhân mới là hỗn hợp acid nitric 65% trong anhydrid acetic ở quy mô 30 g/mẻ đạt hiệu suất 93,9%.

Rilpivirine, an HIV treatment drug approved fo r use in the United States since May’ 2011 under the made name Edurant, needs to be studiedfor synthesis using inexpensive and locally available materials to reduce dependence on imports. 2-Nitromesitylene, a key intermediate in many rilpivirine synthesis processes, currently faces challenges in synthesis and purification due to the se-lectivity o f the reaction. Additionally, quality control o f the product is a mandatory’ requirement in the registration o f active pharmaceutical ingredients (API) In Vietnam. Objectives: The synthesis and purification o f 2-nitromesitylene with high purity can be achieved through the nitration o f mesitylene using a new nitrating agent. Materials and Methods: The synthesis o f 2-nitromesitylenewas carried out by nitration o f mesitylene using acylnitrate (acetyl nitrate) as the reagent, with an Investigation into factors affecting the reaction se-lectivity. The product structure was c-haracterized using IR, MS, !H-NMR, and ,3C-NMR spectroscopy, while its purity was evaluated through thin-layer chromatography (TLC), melting point determination, and high-performance liquid chromatography (HPLC). Results: Nitration o f mesitylene using a novel reagent, acetyl nitrate, (comprising 65% nitric acid in acetic anhydride), at a scale o f2 g per batch achieved a yield o f 95.6%. The structure o f the product was accurately confirmed by melting point determination, IR, MS, !H-NMR, and I3C-NMR spectra. Optimization o f the molar ratio o f acetyl nitrate to mesitylene (1.4:1.0) and reaction temperature (5-15 °C) enabled upscaling o f the synthesis and purification to 30 g per batch, with a stable yield o f 93.9%. New conditions for the HPLC method were established, confirming the product's purity at 99.3 7%. Conclusion: 2-Nitromesitylene with a purity o f99.37% (HPLC) was successfully synthesized and purified through the nitration ofmesitylene using a novel reagent, 65%) nitric acid, at a scale o f 30 gper batch, achieving a yield o f 93.9%.