Gắn với nội hàm của khái niệm “ý thức quốc gia” và lý thuyết “cảm thức thuộc về” (Belonging theory), và dựa trên các kết quả nghiên cứu điền dã dân tộc học được thực hiện tại một số xã biên giới thuộc huyện Bát Xát và huyện Mường Khương trong hai năm 2021 và 2022, bài viết phân tích ý thức quốc gia của hai tộc người Giáy và Hmông ở vùng biên giới tỉnh Lào Cai. Kết quả nghiên cứu cho thấy, hai tộc người này đã hình thành và phát triển ý thức quốc gia trong quá trình sinh sống lâu đời tại khu vực. Họ có ý thức là công dân Việt Nam, khẳng định Việt Nam là quê hương; có nhận thức về biên giới chủ quyền quốc gia, hệ thống luật pháp, quyền công dân, nghĩa vụ công dân, ngôn ngữ quốc gia; thực hiện các chính sách trong xây dựng đất nước. Tuy vậy, ở một số khía cạnh, sự nhận thức và hiểu biết về quốc gia Việt Nam của người dân tộc thiểu số ở vùng biên giới còn hạn chế, nên cần có những hoạt động để nâng cao nhận thức cho họ, nhằm củng cố ý thức quốc gia, góp phần phát triển kinh tế - xã hội, ổn định an ninh chính trị, an ninh quốc phòng vùng biên giới.